Τα φάρμακα για τη ΔΕΠΥ δεν θα οδηγήσουν κάποιο άτομο σε χρήση ναρκωτικών. Στην πραγματικότητα, οι έφηβοι και οι ενήλικες, που αναζητούν θεραπεία για τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες να κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ από ό,τι οι αντίστοιχοι έφηβοι και ενήλικες, που δεν έχουν διαγνωστεί και δεν έχουν λάβει θεραπεία.

Τα ναρκωτικά είναι επικίνδυνη υπόθεση, αν έχετε Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Μια πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι πάνω από το 15% των ενηλίκων με τη διαταραχή αυτή είχαν κάνει κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών ή ήταν εξαρτημένοι από αυτά κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Το ποσοστό αυτό είναι σχεδόν τριπλάσιο από αυτό των ενηλίκων χωρίς ΔΕΠΥ. Το αλκοόλ και η μαριχουάνα ήταν οι ουσίες, που έκαναν συχνότερα κατάχρηση.

“Η κατάχρηση δεν έχει να κάνει με τη ποσότητα και την συχνότητα της χρήσης. Έχει να κάνει με το πώς η χρήση επηρεάζει τις σχέσεις σας, την υγεία, την εργασία, το σχολείο και τη θέση σας απέναντι στο νόμο”, λέει η Wendy Richardson, οικογενειακή σύμβουλος και πιστοποιημένη ειδικός σε θέματα εθισμού στο Soquel της Καλιφόρνια. “Αν έχετε δυσκολίες σε αυτούς τους τομείς και συνεχίζετε τη χρήση, έχετε σίγουρα πρόβλημα”.

Γιατί η κατάχρηση ουσιών και ο εθισμός είναι τόσο συχνοί στους ενήλικες με ΔΕΠΥ;

“Στη μελέτη μας για τους νεαρούς ενήλικες, μόνο το 30% δήλωσε ότι έκανε χρήση ουσιών για να φτιαχτεί”, λέει ο Timothy Wilens, M.D., αναπληρωτής καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ στη Βοστώνη. “Το 70% το κάνουν, για να βελτιώσουν τη διάθεσή τους, για να κοιμηθούν καλύτερα ή για άλλους λόγους”. Αυτού του είδους η “αυτοθεραπεία” φαίνεται να είναι ιδιαίτερα συχνή μεταξύ των ατόμων των οποίων η ΔΕΠΥ παραμένει αδιάγνωστη ή που έχουν διαγνωστεί, αλλά δεν έχουν λάβει ποτέ θεραπεία. “Όταν τα άτομα με ΔΕΠΥ μεγαλώνουν, το υπερκινητικό στοιχείο συχνά μειώνεται”, λέει ο William Dodson, M.D., ειδικός σε θέματα ΔΕΠΥ στο Ντένβερ. “Αλλά μέσα τους, είναι το ίδιο υπερκινητικοί, όπως πάντα. Χρειάζονται κάτι, για να ηρεμήσουν τον εγκέφαλό τους αρκετά, ώστε να είναι παραγωγικοί”.

Αυτή ήταν η περίπτωση της Μπεθ, 27 ετών, δασκάλας ειδικής αγωγής. Στο κολέγιο, θυμάται, “το μυαλό μου ήταν τόσο εκτός ελέγχου και το ποτό το έκανε να ηρεμεί. Δεν έπινα για να μεθύσω, αλλά για να συγκεντρωθώ και να κάνω τις εργασίες μου”. Το ποτό διευκόλυνε και άλλα κομμάτια της ΔΕΠΥ. Λέει η Μπεθ: “Δεν άντεχα την πλήξη. Μπορούσα να κάθομαι σε μια ενδιαφέρουσα διάλεξη και να βαριέμαι εντελώς. Όταν έπινα, δεν με ένοιαζε ότι βαριόμουν”.

Η παρορμητικότητα, η κακή κρίση και η κοινωνική αμηχανία, που συχνά συνοδεύουν τη ΔΕΠΥ ανοίγουν το δρόμο για την υπερβολή, ανεξάρτητα από τις συνέπειες. Η Τζένιφερ, 29 ετών, ένιωθε ότι η ΔΕΠΥ την δυσκόλευε να ενταχθεί κοινωνικά – εκτός όταν ήταν με άτομα που κάπνιζαν μαριχουάνα. “Με αποδέχονταν”, λέει. “Σκεφτόμουν, δεν τους νοιάζει αν είμαι λίγο τρελή, αν δεν τελειώνω τις προτάσεις μου ή αν φεύγω από το δωμάτιο ενώ μιλάνε””.

Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, που σχετίζονται με τη ΔΕΠΥ, οι οποίοι μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο κατάχρησης ουσιών. Σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς τη διαταραχή, τα άτομα με ΔΕΠΥ είναι συχνά λιγότερο επιτυχημένα ακαδημαϊκά. Λιγότεροι αποφοιτούν από το λύκειο και το κολλέγιο και κερδίζουν λιγότερα χρήματα.

Η βιολογία είναι ένας άλλος παράγοντας. “Υπάρχει αυξημένο ποσοστό διαταραχών χρήσης ουσιών σε στενούς συγγενείς ατόμων με ΔΕΠΥ”, λέει ο Dr. Wilens. Τα γονίδια, που σχετίζονται με τη συμπεριφορά ανάληψης κινδύνου και την αναζήτηση καινούργιων εμπειριών μπορεί να προδιαθέτουν ένα άτομο τόσο για ΔΕΠΥ όσο και για κατάχρηση ουσιών.

Όποια κι αν είναι η εξήγηση, τα προβλήματα συνήθως ξεκινούν στην εφηβεία- μέχρι την ηλικία των 15 ετών, τα άτομα με ΔΕΠΥ δεν έχουν γενικά περισσότερες πιθανότητες να πειραματιστούν με ναρκωτικά από ό,τι τα άτομα χωρίς ΔΕΠΥ. Από αυτή την ηλικία και μετά, τα ποσοστά κατάχρησης και εξάρτησης εκτοξεύονται στα ύψη. Οι μισοί από όλους τους ενήλικες με μη θεραπευμένη ΔΕΠΥ θα αναπτύξουν κάποια στιγμή στη ζωή τους διαταραχή χρήσης ουσιών.

Στην ενήλικη ζωή, κάθε σημαντική αλλαγή στη ζωή μπορεί να σημαίνει αυξημένο κίνδυνο κατάχρησης. “Η έναρξη μιας νέας εργασίας ή η απόκτηση ενός παιδιού μπορεί να ενεργοποιήσει μια γενετική ευπάθεια”, λέει ο Richardson.

Πρόληψη του προβλήματος

Τα φάρμακα, που συνταγογραφούνται ευρύτερα για τη ΔΕΠΥ, η μεθυλφαινιδάτη και η αμφεταμίνη, είναι ελεγχόμενες ουσίες. Εξαιτίας αυτού, ορισμένοι άνθρωποι υποθέτουν, ότι είναι επικίνδυνο να παίρνουν αυτά τα φάρμακα. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο: τα άτομα με ΔΕΠΥ, που παίρνουν αυτά τα φάρμακα, όπως τους έχει συνταγογραφηθεί έχουν λιγότερες πιθανότητες να πιούν ή να κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών σε σχέση με τα αντίστοιχα άτομα που δεν λαμβάνουν θεραπεία. Με άλλα λόγια, η αποτελεσματική αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ αποτελεί ισχυρή προστασία από την κατάχρηση ουσιών.

Το συμπέρασμα είναι σαφές: Εάν εσείς ή το παιδί σας πάσχει από ΔΕΠΥ, φροντίστε για την κατάλληλη θεραπεία (συμπεριλαμβανομένης, εάν είναι απαραίτητο, της φαρμακευτικής αγωγής για τη ΔΕΠΥ).

Οι ειδικοί παροτρύνουν τους γονείς να αρχίσουν να μιλούν στα παιδιά τους για το θέμα αυτό από μικρή ηλικία. Αν περιμένετε μέχρι την πέμπτη ή έκτη τάξη, μπορεί να είναι πολύ αργά. Ενημερώστε το παιδί σας ότι η ΔΕΠΥ αυξάνει τον κίνδυνο για προβλήματα, και οτι είναι πιο ευάλωτο στον εθισμό από ό,τι οι συνομήλικοί του χωρίς ΔΕΠΥ. Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας κατανοεί ότι ο καλύτερος τρόπος, για να αποφύγει τα προβλήματα είναι να αποφύγει εντελώς τα παράνομα ναρκωτικά και να περιμένει μέχρι την ενηλικίωση για να κάνει χρήση αλκοόλ (αν κάνει καθόλου).

Τα καλά νέα; Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο για την Κατάχρηση Ναρκωτικών (National Institute on Drug Abuse), ένα άτομο, που δεν έχει αρχίσει να κάνει κατάχρηση μιας ουσίας μέχρι την ηλικία των 21 ετών είναι απίθανο να αρχίσει αργότερα. Αυτό φαίνεται να ισχύει τόσο για τα άτομα με ΔΕΠΥ όσο και για εκείνα χωρίς.

Επιπλέον, η συστηματική γυμναστική φαίνεται να βοηθά τους ανθρώπους να αποφύγουν το δέλεαρ της αυτοθεραπείας μέσω ναρκωτικών και αλκοόλ. “Είναι σημαντικό για τα άτομα με ΔΕΠΥ να ασκούνται και να διατηρούν τον εγκέφαλο σε διέγερση”, λέει ο Richardson. “Η πλήξη σε βάζει σε κίνδυνο. Πρέπει να κινείσαι, να προκαλείς τον εαυτό σου σωματικά”.

Διπλό πρόβλημα, διπλή θεραπεία

Στην προσπάθειά της να σπάσει την εξάρτησή της από τη μαριχουάνα και άλλα ναρκωτικά, η Τζένιφερ είχε πάει σε αμέτρητες συναντήσεις ΝΑ (Ναρκομανείς Ανώνυμοι). Παρακολούθησε ακόμη και ένα πρόγραμμα απεξάρτησης 28 ημερών. Αλλά όλα ήταν μάταια, επειδή η ΔΕΠΥ της δεν είχε ακόμη διαγνωστεί ή αντιμετωπιστεί.

“Δεν μπορούσα να μείνω συγκεντρωμένη στην ανάρρωση”, θυμάται η Τζένιφερ. “Στις συναντήσεις, το μυαλό μου ήταν σε οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό για το οποίο μιλούσαν. Πόσο άσχημοι ήταν οι τοίχοι. Πόσο ενοχλητική ήταν η φωνή του ομιλητή. Σκεφτόμουν: ‘Πόση ώρα θα μιλάνε; Ο καφές κρυώνει. Πρέπει να συναντήσω τον τάδε στο εμπορικό κέντρο””.

Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι η ΔΕΠΥ δυσχεραίνει τη θεραπεία της κατάχρησης ουσιών – και το αντίστροφο. “Δεν μπορούσα να αντιμετωπίσω τη ΔΕΠΥ μου μέχρι που έγινα νηφάλιος”, λέει ο 36χρονος Ντέιβιντ, πωλητής στην Καλιφόρνια. “Αλλά ήταν δύσκολο να μείνω νηφάλιος πριν η ΔΕΠΥ μου τεθεί υπό έλεγχο”.

Ποιος είναι ο σωστός τρόπος για να ζητήσετε βοήθεια;

Πρόσφατες μελέτες δείχνουν, ότι είναι καλύτερο να βελτιστοποιηθεί η θεραπεία για τη ΔΕΠΥ μόνο αφού το άτομο είναι νηφάλιο για έξι εβδομάδες έως μερικούς μήνες. “Τα αποτελέσματα δεν θα είναι πολύ αξιόπιστα, αν απλά προσπαθήσετε να αντιμετωπίσετε τη ΔΕΠΥ χωρίς να έχει προηγηθεί η αποχή”, εξηγεί ο Dr. Wilens. Προσθέτει ο Dr. Dodson: “Δεν μπορείτε πραγματικά να καταλάβετε αν η φαρμακευτική αγωγή της ΔΕΠΥ λειτουργεί, αν κάποιος είναι μεθυσμένος από κάτι άλλο”.

Από τα προγράμματα 12 βημάτων (ΑΑ, ΝΑ) έως την ψυχοθεραπεία, οι ίδιες θεραπείες, που είναι αποτελεσματικές για τις καταχρήσεις ουσιών σε άτομα χωρίς ΔΕΠΥ είναι αποτελεσματικές όταν υπάρχει και ΔΕΠΥ. Να γνωρίζετε, ωστόσο, ότι ορισμένα προγράμματα 12 βημάτων συνεχίζουν να προωθούν τη δυσπιστία απέναντι στα φάρμακα που “επηρεάζουν το μυαλό” και μπορεί να συμβουλεύουν τους συμμετέχοντες να μη λαμβάνουν διεγέρτες. Η καλύτερη άμυνα απέναντι σε αυτές τις λανθασμένες συμβουλές είναι η εκπαίδευση – για τον εαυτό σας, τους υποστηρικτές σας και τα άλλα μέλη της ομάδας. “Μερικές φορές βάζω έναν υποστηρικτή να έρθει σε μια συνεδρία ψυχοθεραπείας, για να του εξηγήσουμε τι είναι η ΔΕΠΥ και πώς λειτουργούν τα φάρμακα”, λέει ο Richardson.

Μερικές φορές η διάγνωση της ΔΕΠΥ προλαμβάνει τη θεραπεία για κατάχρηση ουσιών. Ο Jim κάπνιζε μαριχουάνα για χρόνια χωρίς ποτέ να συνειδητοποιήσει ότι είχε πρόβλημα – μέχρι που υποβλήθηκε σε θεραπεία για ΔΕΠΥ.

“Μπορούσα να λειτουργώ και να τα βγάζω πέρα όταν ήμουν μαστουρωμένος, αλλά το ναρκωτικό αμβλύνει την περιέργειά μου και επηρεάζει το με ποιους έκανα παρέα”, λέει ο 41χρονος. “Καθυστερούσε τη συναισθηματική μου ανάπτυξη. Το να πάρω το σωστό φάρμακο για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ μού ήταν μια αποκάλυψη. Καθώς εξοικειώθηκα με το πώς είναι να έχεις ένα καθαρό, σταθερό μυαλό, άρχισα να εκτιμώ τον εαυτό μου και την ικανότητά μου να αλληλοεπιδρώ με τους άλλους με ένα μυαλό ξύπνιο. Το χόρτο δεν ήταν πια διασκεδαστικό”.

Ποιο φάρμακο ΔΕΠΥ είναι το καλύτερο για κάποιον που έχει ήδη καταπολεμήσει την κατάχρηση ουσιών;

Για πολλούς γιατρούς, η πρώτη επιλογή είναι ένας μη διεγέρτης. Αυτά τα φάρμακα μπορεί να μην είναι τόσο αποτελεσματικά όσο οι διεγέρτες για τη θεραπεία ορισμένων συμπτωμάτων, αλλά μπορεί να είναι ασφαλέστερα για άτομα, που έχουν ήδη παρουσιάσει τάση προς τον εθισμό. Άλλοι γιατροί επιλέγουν να συνταγογραφήσουν έναν διεγέρτη, ξεκινώντας ίσως τη θεραπεία με ένα σκεύασμα παρατεταμένης αποδέσμευσης, όπως το Concerta το οποία είναι φάρμακο βραδείας δράσης και είναι λιγότερο πιθανό να οδηγήσει σε κατάχρηση από ό,τι τα φάρμακα άμεσης αποδέσμευσης.

Παραμένοντας νηφάλιος

Για τους περισσότερους ανθρώπους, η διακοπή της χρήσης αλκοόλ ή ναρκωτικών δεν είναι τόσο δύσκολη όσο το να παραμείνουν νηφάλιοι. Η διατήρηση της αποτελεσματικής θεραπείας της ΔΕΠΥ είναι το κλειδί. “Οι άνθρωποι που έχουν ΔΕΠΥ είναι επιρρεπείς στην παρορμητικότητα και είναι λιγότερο ικανοί να ανέχονται την απογοήτευση”, λέει ο Richardson.

“Κατάφερα να καθαρίσω αρκετές φορές πριν διαγνωστώ και θεραπευτώ, αλλά πάντα υπέκυπτα”, λέει η Τζένιφερ. Πρόσφατα, ενώ επισκεπτόταν παλιούς φίλους με τους οποίους συνήθιζε να κάνει κατάχρηση ναρκωτικών, ένιωσε ξανά τον πειρασμό. Αλλά αυτή τη φορά, μπορούσε να το καταπολεμήσει. “Αν δεν έπαιρνα φάρμακα για τη ΔΕΠΥ, πιθανότατα θα είχα υποκύψει εκείνη τη στιγμή”.

Αν ένα πρόγραμμα 12 βημάτων ή άλλο πρόγραμμα αυτοβοήθειας λειτουργεί, μείνετε σε αυτό. Αν αισθάνεστε ότι χρειάζεστε περισσότερη βοήθεια, για να παραμείνετε ελεύθεροι από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, ρωτήστε το γιατρό σας για γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT). Έχει αποδειχθεί αποτελεσματική τόσο για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ όσο και για την πρόληψη της υποτροπής της κατάχρησης ουσιών. “Η θεραπεία δεν θα πρέπει να είναι κάτι που γίνεται με τη μία”, λέει ο Dr. Dodson. “Πρέπει πραγματικά να συνεχίσετε να κυνηγάτε τη ΔΕΠΥ”, για να διατηρήσετε την προστασία.

Οι ειδικοί συνιστούν επίσης την υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής, που προωθεί τη νηφαλιότητα. Για αρχή, αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να κάνετε, ό,τι χρειάζεται, για να αποφύγετε να πεινάσετε, να θυμώσετε, να νιώσετε μοναξιά ή να κουραστείτε. Τα βασικά στοιχεία αυτής της στρατηγικής είναι τα εξής:

• Αποφύγετε την πείνα: Τρώτε τρία πλήρη γεύματα την ημέρα, μαζί με τρία υγιεινά σνακ. Περιορίστε την πρόσληψη ζάχαρης και καφεΐνης.
• Αποφύγετε το θυμό: Μάθετε να διαχειρίζεστε τα συναισθήματά σας. Μην θάβετε τις δυσαρέσκειές σας. Μιλήστε γι’ αυτές. Συμβουλευτείτε έναν ψυχοθεραπευτή, εάν είναι απαραίτητο.
• Αποφύγετε τη μοναξιά: Απευθυνθείτε σε υποστηρικτικούς ανθρώπους, για να δημιουργήσετε ένα νέο κοινωνικό δίκτυο, που θα πάρει τη θέση των φίλων, που κάνουν χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ.
• Αποφύγετε την υπερβολική κούραση: Κοιμηθείτε αρκετά και ενημερώστε το γιατρό σας για τυχόν προβλήματα ύπνου. “Μεταξύ των ασθενών μου, τουλάχιστον το 90% που υποκύπτουν συμβαίνουν μεταξύ 11 μ.μ. και 7 π.μ.”, λέει ο Dr. Dodson.

Οι ειδικοί τονίζουν, ότι η υποτροπή δεν είναι τόσο ένα γεγονός όσο μια διαδικασία που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια εβδομάδων ή μηνών. Είναι σημαντικό να έχετε το νου σας για ανησυχητικά σημάδια – για παράδειγμα, αν αισθάνεστε ασυνήθιστα ανήσυχοι ή ευερέθιστοι, αν έχετε προβλήματα στον ύπνο ή αν έχετε μια παρόρμηση να έρθετε σε επαφή με έναν παλιό φίλο, που πίνει. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι χρήσιμο να γράψετε αυτά τα συναισθήματα σε ένα ημερολόγιο και να μιλήσετε με έναν δικό σας άνθρωπο.

Είναι επίσης σημαντικό να έχετε ένα καλά εδραιωμένο σχέδιο, για την αντιμετώπιση των πειρασμών, που εμφανίζονται- ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει το τηλεφώνημα σε έναν θεραπευτή ή έναν υποστηρικτικό φίλο ή ίσως την παρακολούθηση μιας συνάντησης 12 βημάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αρκεί μια έντονη προπόνηση για να εκτονωθεί μια δυνητικά εκρηκτική παρόρμηση, για να μην αρχίσει ξανά η χρήση.

Ίσως το πιο ισχυρό εργαλείο, για την πρόληψη της υποτροπής είναι να ζητήσετε την υποστήριξη φίλων και μελών της οικογένειας σας- να σας παρακολουθούν και ίσως ακόμη και να ειδοποιήσουν το γιατρό σας, εάν παρουσιάσετε σημάδια προβλήματος. “Πολλοί άνθρωποι με ΔΕΠΥ έχουν μηδενική ικανότητα αυτοαξιολόγησης”, λέει ο Dr. Dodson. “Είναι καλό να έχετε πολλά επιπλέον γνώμες”.

Μη φοβάστε τη φαρμακευτική αγωγή της ΔΕΠΥ

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ της φαρμακευτικής θεραπείας για τη ΔΕΠΥ και της κατάχρησης ναρκωτικών. Ίσως η πιο συναρπαστική διεξήχθη πρόσφατα από την ομάδα του Dr. Wilens στο Χάρβαρντ. Ανέλυσαν δεδομένα από έξι μελέτες και διαπίστωσαν, ότι τα άτομα με ΔΕΠΥ, που έλαβαν κατάλληλη θεραπεία στην παιδική ηλικία (σχεδόν πάντα με διεγέρτες) είχαν αξιοσημείωτα λιγότερες πιθανότητες, 50%, να κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών ή αλκοόλ κατά την εφηβεία ή τη νεαρή ενηλικίωση σε σχέση με τους συνομηλίκους τους, που δεν έλαβαν θεραπεία.

Βρείτε υποστήριξη

Τα προγράμματα δώδεκα βημάτων μπορεί να είναι χρήσιμα για τους ενήλικες με ΔΕΠΥ. Εάν τα προβλήματα μνήμης, προσοχής ή οργάνωσης δυσχεραίνουν την τακτική παρακολούθηση των συναντήσεων, μπορεί να ανατεθεί σε ένα φίλο ή ένα μέλος της οικογένειας, για να σας υπενθυμίζει – και ίσως ακόμα και να έρχεται μαζί σας ώσπου να πάρετε μπρος.

Να είστε σε επιφυλακή

Τα άτομα, που πάσχουν τόσο από ΔΕΠΥ όσο και από διαταραχές χρήσης ουσιών διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης και άγχους. Αν δεν αντιμετωπιστούν, αυτές οι συνυπάρχουσες καταστάσεις παρεμβαίνουν στην ανάρρωση. Είναι σημαντικό για τα άτομα με ΔΕΠΥ – και τους γιατρούς τους – να είναι σε επιφυλακή για προβλήματα διάθεσης, ακόμη και μετά την επιτυχή θεραπεία της ΔΕΠΥ.

Πηγή

Απόδοση/Μετάφραση: Ομάδα Εθελοντών – Φοιτητών ADHD Hellas