Κοινωνική απόσταση, Καραντίνα & ΔΕΠ-Υ
Η κοινωνική απόσταση (social distancing) και η καραντίνα μπορεί να χειροτερεύουν τη ΔΕΠ–Υ σας. Τι προτείνουν οι ειδικοί, της Rachel Simon
Κατά τη διάρκεια μιας ομαδικής κλήσης στο Zoom τις προάλλες, δυο φίλες λέγανε πόσο καθαρό είναι το δέρμα τους τελευταία, χάρη στο ότι δεν έβαζαν μέικ-απ για τη δουλειά. Χαμογέλασα καθώς τις άκουγα, αλλά δεν συμμετείχα- διότι παρόλο που κι εγώ, επίσης, δεν χρησιμοποιώ μέικ-απ τις τελευταίες εβδομάδες, τα συμπτώματα της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) μου έχουν επιδεινωθεί, κάτι που σημαίνει ότι σκαλίζω το δέρμα μου σαν να μην υπάρχει αύριο.
Ως κάποια που δεν είχε διαγνωστεί με ΔΕΠ-Υ μέχρι την ηλικία των 25, παρόλο που εμφάνιζα πολλά από τα ενδεικτικά σημάδια σε όλη μου τη ζωή (π.χ. δυσκολίες συγκέντρωσης, φλυαρία, την τάση να χάνω και να ξεχνάω τα πάντα), μόνο πρόσφατα έμαθα να διαχειρίζομαι την πάθηση. Παίρνω Adderall καθημερινά, το οποίο βοηθάει τόσο την συγκέντρωσή μου όσο και την σχεδόν συνεχή νευρικότητά μου· έχω βρει επίσης μερικές χρήσιμες τακτικές, όπως το να βλέπω ταινίες χωρίς υπότιτλους για να με βοηθάει να παραμείνω συγκεντρωμένη στην πλοκή και το να τοποθετώ όντως τα κλειδιά μου στο ίδιο μέρος κάθε νύχτα ώστε να αποφεύγω τα 10 λεπτά αναζήτησης το πρωί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα θέματά μου υπάρχουν ακόμα, αλλά αυτές οι αλλαγές, μεταξύ άλλων, έχουν κάνει την ζωή μου σημαντικά ευκολότερη.
Αλλά από τότε που ξεκίνησε η πανδημία του κορονοϊού (COVID-19), έχω παρατηρήσει ότι τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ μου έχουν γίνει πολύ χειρότερα.
Δυσκολεύομαι να συγκεντρωθώ· προσπαθώ (και αποτυγχάνω) να παρακολουθήσω τα πράγματά μου· και σκαλίζω παρορμητικά το δέρμα μου, τα μαλλιά μου, τα νύχια μου, και τα χείλη μου γιατί τα χέρια μου δεν μπορούν να μείνουν ακίνητα. Τα φάρμακά μου δεν έχουν εξασθενίσει, απ’ όσο ξέρω, και αν και σίγουρα ανησυχώ για τον κόσμο αυτή τη στιγμή, νιώθω το άγχος μου υπό έλεγχο. Οπότε πού είναι το θέμα;
Σύμφωνα με τον Δρ. John Russell Ramsay, αναπληρωτή καθηγητή κλινικής ψυχολογίας στην University of Pennsylvania Perelman School of Medicine, είναι στην πραγματικότητα απολύτως φυσιολογικό το ότι άνθρωποι σαν εμένα βιώνουν περισσότερα θέματα που σχετίζονται με τη ΔΕΠ-Υ απ’ ό,τι συνήθως αυτή τη στιγμή. Άτομα με ΔΕΠ-Υ, αναφέρει, είναι «πολύ πιο ευαίσθητα» από άλλους σε αλλαγές στην καθημερινότητα και τις ρουτίνες τους- οπότε «μια ξαφνική και σημαντική ανατροπή ολόκληρης της ημέρας», όπως αυτό που συμβαίνει τώρα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ικανότητά τους να λειτουργήσουν.
«Αυτό το νοητικό φορτίο προκαλεί αλυσιδωτή αντίδραση σε άλλα θέματα σχετιζόμενα με τη ΔΕΠ-Υ, όπως τη μνήμη εργασίας, δηλαδή την ικανότητα να διατηρούμε και να επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες που έχουμε μια δεδομένη στιγμή στο μυαλό μας» εξηγεί ο Δρ. Ramsay. Με άλλα λόγια, πράγματα όπως η επίλυση προβλημάτων και η ιεράρχηση τους μπορεί να είναι λίγο πιο δύσκολα για αυτούς που έχουν ΔΕΠ-Υ- και «ο συντονισμός όλων των αναγκών όλων όσων εργάζονται και μαθαίνουν από το σπίτι (που και πως θα συνδεθούν στο διαδύκτιο)», λέει ο Δρ. Ramsay, είναι αναμφίβολα ένα από τα θέματα που επηρεάζονται.
Όντως, όταν δούλευα σε ένα γραφείο κάθε μέρα, επωφελούμουν από την ρουτίνα που με βοηθούσε να παραμένω συγκεντρωμένη. Αλλά επίσης είχα συναδέρφους- και το ότι ήμουν περιτριγυρισμένη από άλλους ανθρώπους όχι μόνο βοηθούσε την συγκέντρωσή μου, αλλά μου έδινε επίγνωση του πόσο συχνά είχα παρορμητικές συμπεριφορές όπως το να αγγίζω το πρόσωπό μου ή να μασάω τα νύχια μου. Οπότε αν και μπορούσα να ελαχιστοποιήσω αυτά τα τικ όσο ήμουν στο γραφείο, όταν είμαι στο σπίτι- με μόνο τον σύντροφό μου και τα κατοικίδια γύρω μου- βρίσκω ότι η νευρικότητά μου είναι χειρότερη από ποτέ. Σύμφωνα με τον Δρ. Ramsay, αυτό οφείλεται πιθανότατα στην συναισθηματική επίπτωση της κατάστασης με τον κορονοϊό.
«Τέτοιου είδους συμπεριφορές συχνά συνδέονται και προκαλούνται από συναισθηματική δυσφορία, λόγω της αβεβαιότητας και της πλήξης», εξηγεί. «Ίσως σκέφτεστε ‘Θα έπρεπε να κάνω κάτι άλλο’, αλλά δεν μπορείτε να ξεκινήσετε ή, πιθανώς, όντως δεν υπάρχει τίποτα να κάνετε εκείνη τη στιγμή, αφού πολλοί από τους κοινωνικούς περισπασμούς είναι απαγορευμένοι ή μη διαθέσιμοι.»
Για τους «νευρικούς» της ΔΕΠ-Υ όπως εγώ, ο Δρ. Ramsay προτείνει να βρούμε δραστηριότητες που κρατάνε τα χέρια μας απασχολημένα και προωθούν την ενσυνειδητότητα. Προσωπικά, έχω βρει ότι τα παζλ είναι καλό εργαλείο γι’ αυτό. Μου υπενθυμίζουν επίσης να παραμένω συγκεντρωμένη σε ένα καθήκον την φορά, κάτι που χρειάζομαι οπωσδήποτε τώρα· άλλωστε, για πολλούς ανθρώπους με ΔΕΠ-Υ, η πιο αισθητή αλλαγή από την αρχή της πανδημίας είναι η αύξηση της διάσπασης προσοχής.
«Νιώθω ότι πρέπει να ελέγχω τα πάντα όλη την ώρα- οι περισπασμοί είναι συνεχείς, και δεν υπάρχει τρόπος να τους σταματήσω», λέει η Kathleen Walsh, μια freelance συγγραφέας. «Νιώθω ότι πρέπει να έχω το CNN ανοιχτό όλη την ώρα, και αυτό αποσπά μονίμως την προσοχή, ή σκρολάρω στο Twitter ή το Apple News… και τότε καταλήγω να ξοδεύω τόσο πολύ χρόνο μαζεύοντας πράγματα από τις ειδήσεις ή προσπαθώντας να σκεφτώ τι συμβαίνει που τα πράγματα που όντως πρέπει να γράψω παραμερίζονται.»
Αν και εσείς δυσκολεύεστε να συγκεντρωθείτε- ειδικά αν επηρεάζεται η παραγωγικότητά σας στη δουλειά- η coach για ΔΕΠ-Υ Δρ. Gillian Hayes προτείνει τον κερματισμό των εργασιών σας σε μικρές 15λεπτες περιόδους κατά τις οποίες συγκεντρώνεστε πλήρως πριν κάνετε ένα διάλειμμα, παρόμοια με την Τεχνική Pomodoro. Με μια τέτοια μέθοδο, εξηγεί, «δεν χρειάζεται να είστε συγκεντρωμένοι όλη την ώρα», απλά αρκετά ώστε να ολοκληρώσετε τα βασικά αντικείμενα πριν αφήσετε το μυαλό σας ελεύθερο.
Προτείνει επίσης να ζητήσετε από ένα φίλο ή συνάδελφο να σας βοηθήσει να παραμείνετε σε πρόγραμμα. «Βρείτε ένα συνάδελφο που θα σας τσεκάρει στην αρχή της ώρας και ξανά μετά από 15 λεπτά», συμβουλεύει η Δρ. Hayes. Αν δεν ξέρετε από ποιόν να το ζητήσετε, σημειώνει ότι υπάρχουν πολλές ομάδες υποστήριξης για ΔΕΠΥ στο Facebook που είναι γεμάτες με ανθρώπους που μπορεί να είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν, ιδιαίτερα αν τους ανταποδώσετε τη χάρη. Ο Δρ. Ramsay συμπληρώνει ότι κάποιοι εθνικοί οργανισμοί ΔΕΠ-Υ όπως το CHADD και η ADDA προσφέρουν διαδικτυακά σεμινάρια και άλλες μορφές ομαδικής υποστήριξης.
Ακόμα κι αν δεν θέλετε κάποιον να σας τσεκάρει συνεχώς, απλώς να τους ζητήσετε να δουλεύετε (εικονικά) ο ένας δίπλα στον άλλο μέσω Skype, FaceTime ή Zoom θα μπορούσε να είναι αρκετό. «Έχετε ένα παράθυρο ανοιχτό απ’ όπου μπορείτε να βλέπετε και να ακούτε ο ένας τον άλλο να δουλεύει», λέει η Δρ. Hayes. «Μερικές φορές είναι πιο εύκολο να δουλεύεις παρουσία άλλου ατόμου. Είναι λες και το άλλο άτομο σας σταθεροποιεί, οπότε δεν νιώθετε τόσο ανήσυχοι όσο κάθεστε και προσπαθείτε να πληκτρολογήσετε.»
Ανεξάρτητα από το ποια εναλλακτική επιλέξετε, είναι βασικό να δημιουργήσετε κάποιου είδους ημερήσια δομή, ακόμα κι αν μοιάζει πολύ διαφορετική από αυτήν που είχατε προ πανδημίας. «Η ανάπτυξη μιας ροής ή ρουτίνας για μια μέρα, συμπεριλαμβανομένων και των διακοπών, είναι απαραίτητη για την αντικατάσταση του τυπικού σκελετού της ημέρας», λέει ο Δρ. Ramsay.
Ωστόσο, όχι όλοι όσοι έχουν ΔΕΠ-Υ βρίσκουν ότι τα συμπτώματά τους επιδεινώνονται τώρα. Για κάποιους ανθρώπους, η κοινωνική αποστασιοποίηση έχει στην πραγματικότητα κάνει την διαχείριση της πάθησής τους λίγο ευκολότερη. «Εργάζομαι από το σπίτι κανονικά έτσι κι αλλιώς, και ένας από τους λόγους που το κάνω είναι επειδή το σπίτι μου είναι το μόνο μέρος που μπορώ πραγματικά να ελέγξω το περιβάλλον μου και να κάνω πράγματα στον δικό μου ρυθμό», λέει η Walsh. «Οπότε το να είμαι απομονωμένη στην πραγματικότητα με κάνει πιο παραγωγική.»
Ως κάποια που συνήθως μιλά, σκέφτεται, και κινείται με εκατομμύρια χιλιόμετρα την ώρα, πάντα έβρισκα ότι ευδοκιμώ σε περιβάλλοντα γρήγορου ρυθμού· φέρνω πράγματα εις πέρας γρήγορα και κάνω πολλά πράγματα ταυτόχρονα σαν να γεννήθηκα για να τα κάνω. Ωστόσο τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς αναγκάστηκα να επιβραδύνω, συνειδητοποίησα ότι στην πραγματικότητα νιώθω ουσιαστικά πιο ήρεμη απ’ ό,τι πριν. Η νευρικότητα και η διάσπαση προσοχής μου έχουν αυξηθεί, ναι, αλλά για μια φορά, δεν τρέχω να προλάβω το επόμενο πράγμα προτού να έχω τελειώσει καν το πρώτο. Παίρνω περισσότερο χρόνο για κάθε αντικείμενο και νιώθω πιο παρούσα στην ζωή μου συνολικά, κινούμενη σε ένα ρυθμό που αρμόζει στα όρια του κόσμου αυτή τη στιγμή και τον οποίο αισθάνομαι φυσικά σωστό για μένα.
Η Δρ. Hayes λέει ότι αυτή η νοοτροπία βγάζει απολύτως νόημα. «Όταν είμαστε στη δουλειά, πρέπει να αλλάζουμε δραστηριότητες από το ένα πράγμα στο άλλο και στο άλλο, και για πολλούς ανθρώπους με ΔΕΠ-Υ, αυτό απαιτεί πολλή ενέργεια,», εξηγεί. Στο σπίτι, όμως, «δεν χρειάζεται να το κάνουμε αυτό. Το χρονοδιάγραμμα με το οποίο δουλεύουμε, ο ρυθμός με τον οποίο κάνουμε πράγματα, είναι πολύ πιο εναρμονισμένος με το φυσικό μας χρονοδιάγραμμα. Οπότε από αυτή την άποψη, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που επιτέλους μπορούν να χαλαρώσουν.
Ο Δρ. Ramsay επαναλαμβάνει αυτό το σημείο. «Παρά τις πολλές δυσκολίες που σχετίζονται με τη ΔΕΠ-Υ, υπάρχουν συγκεκριμένα περιβάλλοντα ή περιστάσεις στα οποία τα άτομα με ΔΕΠ-Υ μπορούν να λειτουργήσουν αρκετά καλά, αν όχι αξιοσημείωτα καλά», εξηγεί, όπως ένα περιβάλλον που έχεις χτίσει με την δική σου αίσθηση δομής.
Η έλλειψη επιλογών κοινωνικοποίησης αυτή τη στιγμή είναι επίσης ένα απροσδόκητο θετικό για κάποια άτομα με ΔΕΠ-Υ.
Για τους εξωστρεφείς σαν κι εμένα η έλλειψη της παρέας ή της οικογένειας είναι δύσκολη, αλλά άλλοι το βρίσκουν ανακουφιστικό. «Πολλές φορές, οι άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ βρίσκουν ότι η αλληλεπίδραση σε κοινωνικές περιστάσεις είναι αρκετά δύσκολη,» εξηγεί η Δρ. Hayes. «Μέχρι να αποφασίσουν τι θέλουν να πουν, η συζήτηση έχει προχωρήσει. Μπορεί να είναι αγχωτικό, και η αλληλεπίδραση με πολλούς άλλους ανθρώπους μπορεί να τους κουράσει.»
Είτε νιώθετε ότι η ΔΕΠ-Υ σας σας κάνει να ευδοκιμείτε αυτή τη στιγμή ή να δυσκολεύεστε να βγάλετε τη μέρα, δεν υπάρχει «φυσιολογικός» τρόπος να νιώθετε κατά τη διάρκεια αυτής της πρωτοφανούς κατάστασης. Αυτό που έχει σημασία είναι να φροντίζετε σωστά τη ΔΕΠ-Υ σας μέσω φαρμάκων, (διαδικτυακής) θεραπείας, ή/και υποστήριξης από τους άλλους, και επίσης να επιτρέπετε στον εαυτό σας διαλείμματα αν βρίσκετε τη ζωή δυσκολότερη απ’ ό,τι συνήθως αυτές τις μέρες.
Μετάφραση/Απόδοση: Ομάδα Εθελοντών – Φοιτητών ADHD Hellas